Dünya, bugünlerde tam bir kaos ortamı. Şiddet, baskı ve savaş, hayatları tehdit ederken; kapitalizm, vücutları, kimlikleri ve hisleri hâlâ birer tüketim objesine dönüştürüyor. TikTok’tan billboardlara, müzik kliplerinden estetik filtrelere kadar uzanan pek çok mecra, bayan vücudunu ve cinselliği pazarlama stratejisinin merkezine yerleştirmeye devam ediyor.
Tam da bu atmosferde, geçtiğimiz hafta dikkat cazibeli bir albüm duyuruldu: Geçen sene, Espresso müziğiyle müzik listelerine süratlice giriş yapmış, eski Disney yıldızı olan, 26 yaşındaki Sabrina Carpenter’ın Man’s Best Friend isimli yeni çalışması. Albüm şimdi yayımlanmadı; fakat sadece Manchild isimli tek müzik ve albüm kapağı bile toplumsal medyada hararetli tartışmaların fitilini ateşledi.
Sabrina Carpenter’ın “Man’s Best Friend” İsimli Albüm Kapağı Neden Tartışmalı?
Kapakta, dizlerinin üstünde çökmüş ve bakışlarını bize yöneltmiş, toplumsal hoşluk normlarıyla uyumlu Sabrina’yı görüyoruz. Tatlı ve seksi biçimde kurgulanmış bu manzara, 1959’dan beri kadınlığı standartlaştıran ve idealize eden Barbie figürünü akla getiriyor. Ayakta ise yüzü görünmeyen, kadro elbiseli ve erkek olduğu varsayılabilecek bir figür, onu saçından kavramış. Albüme ismini veren Man’s Best Friend (İngilizcede çoklukla köpekler için kullanılan bir ifade), bu görselle birleştiğinde itaatkâr ve domine edilen bayan imajı yaratıyor. Bu yazının gayesi da tam olarak bu imajın tetiklediği tartışmaları pahalandırmak ve erkek hükümran bir dünyada tüketim objesine dönüştürülen bu imajın taşıdığı manaları ve riskleri düşünmeye açmak.
Tartışmaya geçmeden evvel altını çizmem gereken kıymetli bir nokta var: Buradaki tenkidin maksadı, Sabrina Carpenter’ın kendisi değil. Odağım, bu görselin erkek hükümran sistemle kurduğu münasebet ve eril bakışı nasıl tekrar ürettiği. Kapitalizmin ördüğü sinsi tüketim ağında tek bir bayanı günah keçisi ilan etmek ve yeniden o bayanın vücudunu merkeze koymak ziyadesiyle kolaycı bir yaklaşım olur. Tenkit oklarının tarafı, şahıstan çok sisteme çevrilmeli.
Sosyal medyada öne çıkan birinci tenkit, Sabrina’nın konser performanslarında, kliplerinde ve bilhassa bu albüm kapağında yarattığı imajın eril bakışı desteklediği ve bayanları aşağılayan bir temsil sunduğu istikametinde. Bu tenkide katıldığımı söyleyebilirim. Lakin Sabrina’ya yöneltilen ve vakit zaman linç boyutuna varan reaksiyonları tehlikeli buluyorum. Erkek egemenliğin karar sürdüğü bu dünyada tekrar bir bayanın amaç alınması, sonuçta bayan düşmanlığını tekrar üretmekten öteki işe yaramıyor.
Seks-pozitif ve feminist bakış açısıyla şu hatırlatmayı da yapmak gerekiyor: Şahısların cinselliğini nasıl yaşadığı, cinsel kimliği ve yönelimleri şahsidir. Bu yazının sorguladığı nokta, katiyen bu değil. Lakin her şeyin politik olduğu bu dünyada cinsellik de politiktir. Ve cinselliğin hâlâ sattığı ve tüketim aracına dönüştüğü günümüzde, ünlü bir pop yıldızının imajı, klipleri, konserleri ve sahne lisanı de politik manalar taşır. Kimse Sabrina’dan şuurlu, feminist bir manifesto beklemiyor; lakin bayana yönelik şiddetin ve nefretin arttığı atmosferde, hoşluk normlarıyla uyumlu ve erkek hükümran imajın yine üretildiği bu görselin tesirini tartışmak doğal, hatta gerekli.
Bununla birlikte, kimi yorumlarda bir bayan olarak Sabrina’nın istediği kimliği sahiplenip istediği üzere yansıtmasının doğal ve hatta “feminist” bir aksiyon olduğu argümanı var. Bu bakış, lakin choice feminism (tercih feminizmi) olarak bilinen yaklaşımla açıklanabilir. Bilhassa TikTok ve toplumsal medya üzerinden yaygınlaşan bu görüşe nazaran: “Bir bayan bir şeyi seçiyorsa, bu seçim feministtir.” Görünürde özgürlükçü üzere duran bu yaklaşımın, aslında epey problematik olduğunu söyleyebiliriz. Zira ferdî tercihi sorgulanamaz üzere sunarken, o tercihin hangi sistemsel dinamiklerle örüldüğü göz arkası ediliyor. Bayanların özgürlükleri sırf seçim yapma kapasitelerine indirgemek, o seçimin şartlarını belirleyen ideolojik ve ekonomik yapılar ise art plana itmek manasına geliyor.
Sabrina Carpenter Short n’ Sweet Albümü
Gelelim ikinci savunma çizgisine: Bu görselin “ironik” olduğu ve Sabrina’nın her şeyin farkında olarak imajını şuurlu biçimde yönettiği savı. Bu yaklaşım, kısmen yanlışsız sayılabilir. Bilhassa Short n’ Sweet albüm sürecinden beri Sabrina’nın müziklerinde ve kliplerinde, saf numarası yapan fakat denetimi elinde tutan bayan personası dikkat çekiyor. Bu persona, kimi vakit Lana Del Rey havası taşıyan bir estetikle, kimi vakit Marilyn Monroe’yu andıran kamerayla flörtleşen hallerle örülüyor.
2024 MTV Görüntü Müzik Mükafatları, Getty Images
Ancak bu albüm kapağının “ironik” olarak etiketlenmesi pek de ikna edici görünmüyor. Zira Sabrina’nın yarattığı söylenen bu ironik tutum – şayet nitekim varsa – dönüştürücü ve normları sarsan bir ironi değil. Bilakis, bimbo (aptal fakat seksi) stereotipine estetik olarak ahenk sağlayan bir persona ile karşı karşıyayız. Yani Sabrina bu rolü bilerek ve isteyerek oynasa da, ortaya çıkan tesir erkek hükümran normların dışına çıkmıyor. Heteroseksüelliğe dayalı cinsellik kalıplarını cilalanmış ambalaja sarıp yine üretiyor. Bu yüzden, bu yaklaşım bana ironik değil, kolay tüketilebilir ve risksiz geliyor.
İroni yaklaşımı üzerine düşünmeye devam ederken, Sabrina Carpenter’ın Rolling Stones mecmuasına verdiği röportajda, 2007 imali genç hamilelik sinemasından ismini alan Juno isimli müziğiyle ilgili birtakım açıklamalarını gözden geçirebiliriz. Müzikte geçen “Beni Juno yapmana müsaade verebilirim” ve “Bazı acayip konumları denemek ister misin?” üzere kelamlar, konserlerde her seferinde farklı halde canlandırdığı seks durumlarıyla tekrarlanarak birleşiyor. Bu performanslar toplumsal medyada viral olurken, Carpenter da bilhassa ebeveynler tarafından “çocuklar için uygunsuz” bulunduğu gerekçesiyle gaye alınmaya başlandı. Röportajda Carpenter, bu yansılara karşı şöyle diyor: “İnsanların şikayet edişi daima çok komik geliyor bana. Tek yaptığı “seks hakkında müzik söylemek” diyorlar fakat sizin tanınan hale getirdiğiniz müzikler bunlar. Açıkça seks seviyorsunuz, ona takıntılısınız. Benim şovumda da Juno durumlarından çok daha fazlası var lakin her gece paylaştığınız ve yorum yaptığınız anlar daima bunlar.” Carpenter, bu yorumlara ironi ve mizah çerçevesinde yaklaştığını, zira bu reaksiyonların neredeyse döngüsel biçimde tekrarlandığını söylüyor. “Bundan rahatsız değilim,” diyor, “sadece bazen eğlenceli olmak için çılgınca baskı hissediyorum.”
Bu noktada, Carpenter’ın bir bayan olarak, cinselliğe dayalı sözleri ve performansları olan müzikler üreten erkek sanatkarlara kıyasla toplumsal medyada çok daha kolay ve ağır halde gaye alındığını düşünüyorum. Lakin Carpenter, her konserinde tekrar ettiği seks konumu performanslarını ve bunların konuşulmasını izleyicinin “sekse takıntılı” oluşuyla açıklayarak kendi performansının yaratıcı öznesi olma hâlinden kolay kolay sıyrılıyor. Ayrıyeten bu sahneleri röportajda da vurguladığı “ironi” çerçevesinde kıymetlendirerek, hususa dair daha derin bir tartışmanın önünü kapatıyor ve sıkıntıyı yüzeysel mizah seviyesine çekiyor. Halbuki kamusal alanda yüksek görünürlüğe sahip figürlerin tercihleri yalnızca ferdî değil, toplumsal sonuçlar da doğuracağı göz arkası edilemez. “Ben farkındayım, bunu şuurlu yapıyorum” demek, o tercihin tesirlerini ortadan kaldırmaz. Hele ki bu tercihler, her gün milyonlarca insanın ekranına algoritmalarla düşüyorsa.
Ayrıca Man’s Best Friend albüm kapağı görseline dönersek; taşıdığı sav edilen ironinin herkes tarafından birebir formda anlaşılacağını varsaymak da fazla optimist bir yaklaşım. Herkesin birebir yaş, tıpkı bilgi seviyesi, birebir art plan ya da algıya sahip olduğunu düşünemeyiz. Bir çocuk ya da medya okuryazarlığı olmayan biri için bu görsel, ironi değil; direkt aşağılayıcı bir temsil olarak görülebilir. İşte bu nedenle, burada sorgulanan Sabrina’nın şahsî hayatı değil; pazarlama takımı tarafından tasarlanmış, geniş kitlelere sunulmuş ve viral biçimde sirkülasyona sokulmuş bir imajın toplumda yaratacağı tesir. Bu görseli kim, nerede, nasıl okur? Bugün bayana yönelik şiddetin, incel ideolojisinin ve çok sağın yükseldiği günümüz ortamında, bu çeşit temsilleri sorgulamak hem etik hem de politik sorumluluk.
Sabrina Carpenter’ın “feminizmi 50 yıl geriye götürdüğü” üzere yorumlar elbette abartılı ve temelsiz. Lakin bayanların ve LGBTİ+’ların sadece var olabilmek için her gün çaba ettiği çağda, eril bakışa tam manasıyla uyumlu bir imajı “ironi” kisvesiyle legalleştirmek, erkek hâkim sistemin değirmenine su taşımak manasına geliyor. Bayanları tüketime açılmış nesnelere dönüştüren bu nizam içinde, bu tıp temsilleri sorgulamak ve eleştirmek tam da bu yüzden bu kadar kıymetli.
Yazı: Merve Duran
